Bà Bao Công nhỏ
Tặng chị
Nguyễn Thị Tú, Thẩm phán Toà Dân sự, TAND Tối cao.
Vừa chân ướt chân ráo về, Tú đã bị ông Chánh án huyện căn
vặn:
- Cô với bị cáo có quan hệ gì với nhau không? Tại sao,
hôm nay xử bị cáo, cô làm Thư ký mà cô lại tỏ ra thân mật, đèo bị cáo như vậy?
- Dạ, cháu không có quan hệ gì đâu. Chỉ là, chỉ là… Tú
lắp bắp giải thích với ông chánh án. Rồi, Tú tự hỏi, mà mình làm như vậy có sai
không?
Ngày đó Tú vừa tốt nghiệp lớp đại học pháp lý, được
điều về một Tòa án huyện vùng trung du. Hôm đó, Tú được phân làm Thư ký cho một
phiên lưu động ở một xã xa trung tâm. Trời mùa hè nắng như đổ lửa, trải cái
nóng bỏng như chảo rang trên con đường đất Tú đến nơi xử án. Trên đường đi, Tú
gặp một thanh niên đang cuốc bộ. Tú đã dừng lại cho người thanh niên đó đi nhờ.
Trên đường đi Tú mới biết, đó là Mùa A Tráng, là bị cáo trong vụ án mà cô là
thành viên xét xử. Cũng vì thương anh ta đi đầu trần mà cuốc bộ vội…
Chỉ là lòng thương người, mà Tú bị ông Chánh án thay,
không cho làm Thư ký phiên xử đó nữa. Tú khóc rưng rức. Nhưng, đó là bài học
đầu đời khi bước chân vào nghề. Tú nhớ lại… Chuyện đó đã ba mươi năm rồi còn
gì. Hôm nay, khi vừa làm chủ tọa phiên tòa, là phiên kết thúc năm mà Tú cứ bần
thần chuyện xưa…
Trong phòng xử án, mọi người đã ra về hết, không còn
tiếc khóc van lơn của bị cáo khi bị tuyên, không còn tiếng ồn ào của đám đông
dự khán… Chỉ còn mình Tú ngồi thừ trên bàn chủ tọa, vắng và yên ắng đến lạnh
người. Vẫn là chốn pháp đình, với những hàng ghế đen nhẵn bóng, mòn vẹn do đã
bao người ngồi, bao số phận con người đã được định đoạt. Tú xách cặp lững thững
bước ra ngoài sân tòa. Bóng tối nhập nhoạng. Chả còn ai. Không còn cái ồn ào
của những phiên tòa chật ních người đến dự, bây giờ chỉ có tiếng lá xà cừ, lá
sấu rơi nhẹ trên sân tòa. Bác bảo vệ đến gần: “Ô, chị chưa về à. Tôi đã định
đóng cửa…” Tiếng bác bảo vệ làm chị gật mình dừng dòng nghĩ suy, trở về với
thực tại.
Về tới nhà, chị để chiếc cặp trên bàn mà mặt mày cứ
bần thần, căng thẳng như chính mình bị hỏi cung. Chị nghĩ về phiên tòa phúc
thẩm hôm nay, xử một vụ án giết người. Một con bé oshin, đang tâm giết hai vợ
chồng ông cụ già, để lấy đi mấy trăm triệu trong két sắt.
Trong đời thẩm phán của mình, có những vụ án thoáng
qua, nhưng cũng có không ít vụ án để lại dư chấn, làm chị đau nhói trong tim.
Chị tuyên án xong mà thấy trong lòng nặng trĩu và mệt nhoài. Lúc nghị án, hội
đồng xét xử gồm 5 người thì 4 người bỏ phiếu tử hình, còn một phiếu chung thân
là của chị. Quyết định một án tử hình luôn
là không hề đơn giản, trái tim chị đã nhiều lúc run rẩy vì đau cho những phận
người. Khi tuyên án con bé này tử hình, giọng chị đã lạc đi. Về nhà, bên chồng
và bên đứa con yêu, chị ngồi thừ ra không ăn cơm. Đứa con chỉ nhìn mẹ rồi nhìn
ba:
- Hay là ba có lỗi gì với mẹ. Hay là mẹ ốm, mẹ ốm thế
nào thì cũng phải nói ra chứ? Mẹ cứ làm thế ba con con sợ lắm. Hay là ba có lỗi
gì với mẹ? Anh cũng tự hỏi:
- Em ơi, hay anh có lỗi gì với em? Mấy hôm anh đi công
tác phía Nam,
theo kế hoạch là một tuần về, nhưng sau do công việc phát sinh, chưa giải quyết
xong nên về không đúng như nói với em. Em cho anh xin lỗi nhé! Đừng giận anh mà
tội nghiệp anh! Chị cứ nghe anh giãi bày như vậy, mà cười thầm trong lòng: “Ai
giận anh chứ, chồng em ngoan như vậy thì ai thèm giận”. Nhưng chị buồn, nên chả
nói ra, khiến anh càng lo thêm. Anh lại giảng giải tiếp:
- Em làm thẩm phán mà em chả nhân đạo tý gì, anh đã có
lỗi anh xin lỗi rồi mà em không khoan hồng. Pháp luật của chúng ta rất nhân đạo
mà, em xử người ngoài thì nhân đạo còn với anh thì hình như là không? Anh dù thỉnh thoảng ông tác xa dài ngày như
vậy, nhưng không hề làm điều sai với em. Em mà cứ đọc báo, nghe người ta nói là
“ăn chả ăn nem”, hay ngoại tình gì đó là không đúng đâu. Anh xin thề là anh
chưa khi nào phản bội em. Em cứ im lặng làm anh sợ lắm! Anh nói thế làm chị
không chịu được, chị nói:
- Khổ lắm phu quân của em ơi, chưa khảo mà anh đã cung
khai. Anh là bị cáo hơi bị ngoan đấy. Chủ tọa đã hỏi đâu mà khai nhiều thế,
khai thật thà để được khoan hồng à. Anh có lỗi nào đâu. Em buồn và bị stress là
việc khác, việc cơ quan.
Chuyện gì vậy, vụ xử hôm nay làm gì mà khiến chị day
dứt vậy: Bị cáo giết người, nó là con bé còn tuổi “teen” cùng quê, đồng hương
với mình nữa chứ. Đó là vùng quê nằm trên dòng sông Hóa. Con bé nhà quê, vốn
chăm chỉ hạt bột, có năm lên phố làm oshin mà nó thay đổi đến thế. Nó đua đòi
ăn chơi, lại bập vào yêu một thằng tóc đỏ hue… Nghe theo người yêu nó giết gia
chủ, ăn cắp tiền đi chơi Valentine. Chị run lên vì giận dữ, cứ nhìn cái mặt nó
cứ câng câng lên, trả lời chủ tọa cứ tưng tửng chả có cảm xúc... Thôi, cho nó
tử hình. Một quyết định khó khăn. Bao đêm thao thức nghiên cứu hồ sơ vụ án, chị
đã không ngủ được. Chồng chị hỏi, “em đi ngủ thôi, thức khuya là hại sức khỏe
lắm! Em có điều gì muộn phiền à, anh có thể giúp gì?”. Anh gặng hỏi, chị chỉ ậm
ừ.
Đọc hồ sơ rồi chị nhớ lại bằng tuổi nó bây giờ, cũng ở
vùng quê ấy, chị đang đi học. Khi đó hai chị em, sống cùng mẹ và ông bà nội. Mẹ
tảo tần nuôi hai chị em ăn học, và chăm sóc ông bà nội, vì ba chị đi “B” vào Nam
chiến đấu. Ba là công an vũ trang, được phái vào Nam thực hiện nhiệm vụ đặc biệt.
Khi đi, ông chỉ nói: “Con ở nhà mạnh giỏi. Con bảo em con cũng phải học giỏi,
ba đi rồi ba lại về…”. Tiễn cha nơi phố huyện nghèo, Tú còn nhìn theo cha vẫy
vẫy tay thì đoàn xe với những người lính mặc áo xanh với mũ tai bèo đi khuất.
Nước mắt Tú rịn ra dàn dụa… Đó là lần chia tay ba cuối cùng, ba không về với ba
mẹ con nữa, không về với ông bà nội nữa. Bị cáo hôm nay, con bé này cùng quê
nghèo ấy đã làm tuổi ấu thơ của chị hiện về như vậy. Nó bằng tuổi chị khi ấy,
mà lại đang tâm giết người…
Xử xong vụ án này, chị như rạc người
đi. Anh phải đi cắt mấy thang thuốc bắc về cho chị uống, cho lại người. Chị
nói, em chả có bệnh gì đâu, anh và con đừng có lo, em hay cả nghĩ, chỉ nghĩ
ngợi linh tinh tý thôi, rồi em sẽ ổn. Chị nói với chồng và con là về thăm quê,
vì công việc bận rộn nên lâu chưa về quê. Về quê cũng là về miền êm ái, là cách
để lấy lại thăng bằng, như sau bất kỳ những va đập nào nơi phố thị. Quê chị,
bên bờ sông Hóa rất đẹp. Chị ngồi trên bờ đê, gió thổi mát rượi mà bao nhiêu kỷ
niệm ấu thơ hiện về, với những ngày vừa ôm sách học bài vừa trông trâu, còn
thằng em nghịch ngợm hay thả diều trên triền đê với những rặng tre ngăn ngắt.
Con sông Hóa hiền hòa, tuy cũng có năm lũ lụt đe dọa cả làng. Hôm nay triền đê
hoang hoải gió, và cái nắng hanh hao, như đưa lại những kỷ niệm từ xa xưa… Năm ấy, chị trọ học ở trường huyện cách nhà
hơn 10 cây số, mà đi bộ. Năm ấy là đại hồng thủy, nước lũ về tràn qua mặt đê,
cánh đồng Cổ Cò của làng ngập trắng nước. Mẹ và em trai chạy ra ngoài đình chỗ
đất cao, khóc đứng khóc ngồi vì đứa con đi học chưa về. Bà lo. Chồng hi sinh
chiến trận, đứa con là cục vàng cục bạc, nó có mệnh hệ nào thì bà sao sống nổi.
Từ những bức thư từ chiến trường xa của ba, chị đọc cho
cả nhà nghe ấy, mà nuôi dưỡng tình yêu văn học nơi chị. Trong các khối lớp, chị
luôn là học sinh giỏi văn. Những bài văn của chị luôn được cô giáo đọc làm mẫu
cho cả lớp, và những bài thơ đăng báo tường. Chị thi vào khoa văn thế rồi, run
rủi hay định mệnh thế nào người ta lại được phân chị vào khoa pháp lý. Trên
giảng đường, chị nhớ lời thầy dạy: “Các anh các chị, khi đứng là chủ tọa phiên
tòa, là thẩm phán, khi xét xử thì “nhân danh nước CHXHCN Việt Nam”, có ngành
nào lại nói rõ là “nhân danh” cả một đất nước mấy chục triệu người, với lịch sử
văn hiến 4 ngàn năm không? Anh chị vinh dự vậy thì phải tỏ ra xứng đáng. Anh
chị nên nhớ, ngay khi chúng ta đang ngồi đây học tập thế này, thì có hàng triệu
người con trai con gái lớp lớp ra chiến trường để bảo vệ Tổ quốc, để các anh
các chị có đất nước mà nhân danh đấy! Phải biết tự hào về cái nghề nghiệp của
mình”. Ba chị, là một trong cái lớp lớp người ấy, ông đã hi sinh ngoài chiến
trường để bảo vệ Tổ quốc, kỷ niệm ấy in đậm trong tâm trí, trong cuốn sổ nhật
ký bằng thứ giấy đen màu rơm vàng lại càng vàng hơn qua thời gian. Không ngờ, thay
vì yêu văn học, trái tim nhạy cảm của chị bắt đầu yêu ngành Tòa án, vô tình và
giản dị thế.
Nếu như người ta nói, sau người đàn
ông thành đạt thì hậu phương là người phụ nữ đảm đang, thì cả anh chị đây đều
thành đạt và đều là hậu phương vững cho nhau. Anh khen và yêu chị vì chị nữ
tính, một người con gái giàu tình cả. Điều đó cũng làm anh ngạc nhiên, tính
cách của chị như vậy mà làm ngành tòa án, có vẻ tréo ngoe! Và cả đám bạn từ hồi
học phổ thông ở quê, cũng không ai ngờ, chị lại là thẩm phán, là một quan tòa ở
trung ương, có quyền sinh quyền sát trong tay với bao số phận con người. Khi về
họp lớp, cùng mấy người bạn học thăm lại thầy giáo làng năm xưa, thầy giáo cứ
nắm tay Tú mà rằng, thầy không ngờ cô bé học giỏi văn, làm thơ rất hay và cũng
hay nhút nhát, có lần thầy chỉ mắng nhẹ cũng đã khóc ty tỷ thế mà bây giờ làm
bao công xử án.
Chị bàn với chồng:
- Em chỉ còn công tác vài năm nữa. Khi nghỉ hưu, anh
cho phép em làm những gì em thích nhé?
- Tất nhiên rồi, anh luôn ủng hộ em. Anh nói.
- Là thế này, em ý định mở một văn phòng luật tại nhà.
Tất nhiên văn phòng luật không vì mục đích kinh doanh, mà để tư vấn pháp lý miễn
phí cho những người nông dân nghèo nhưng trình độ hạn chế. Em đau lòng lắm, khi
nhiều người nông dân rất nghèo từ các tỉnh rất xa, lên Hà Nội kiện cáo, mà xuất
phát từ những lý do không đâu vào đâu. Rồi người ta tố cáo vượt cấp, gửi đơn tố
cáo đến cơ quan không đúng chức năng, hay vượt cấp, làm cho xã hội cứ rối tinh
lên không đáng có. Xã hội muốn phát triển phải chăm lo cho cái gốc, công lý
phải được tôn trọng, đó là mục đích của việc xây dựng nhà nước pháp quyền. Việc
bảo đảm công lý, kỷ cương xã hội, nơi người thấp cổ bé họng là nhiệm vụ và
thước đo sự tiến bộ của một nhà nước. Trước kia, ở Thăng Long, nhà vua cho đặt
chiếc trống gọi là trống Đăng Văn, để có người dân nào bị oan ức thì cứ gióng
ba hồi thì nhà vua sẽ trực tiếp ra xét xử. Tất nhiên khi đó xã hội đâu có phức
tạp như bây giờ, xã hội càng phát triển thì các rường mối quan hệ càng phức tạp…
Nhiều vụ mà người dân phạm do vô tình không hiểu pháp luật, mà bị vướng vào
vòng lao lý.
- Ôi, em ơi. Em bỏ nghề Thẩm phán,
làm nghề Tuyên giáo cho anh đấy à! Đêm cuối năm, khi cả nhà vừa ăn tất niên,
chuẩn bị đón giao thừa, chị ôm anh, nói:
- “Em xin lỗi anh, vì em cả nghĩ, vì em đã mang cái lo
nghĩ về nhà mình. Chúng ta đã thống nhất, việc cơ quan cứ để cơ quan, không đem
về gia đình nhỏ của mình rồi. Nhưng em…”.
- Ồ vậy à, thế
mà anh cứ tưởng em giận anh cái vụ anh đi công tác lâu ngày, rồi bồ bịch với cô
nào. Mà bà Bao Công nhỏ của anh! Làm Bao Công phải cứng rắn lên chứ, em mà yếu
đuối thì bọn tội phạm nó cười cho đấy! Chị đấm thùm thụp vào lưng chồng.
Ngoài kia, giao thừa đang về, đem theo mùa xuân tới.